هیآت مذهبی، مبلغان واقعی اندیشه انسانی

یادداشتی از مجید علیدوست دافساری

واقعه عاشورا از حیث فرهنگی، سیاسی و اجتماعی و به خصوص از منظر هویت دینی، دارای پیام های متعددی است که تاکنون الهام بخش و الگوساز گفتمان حسینی و مهدوی مکتب شیعه بوده و هست. گفتمان حسینی به تنهایی یک پیام عمیق معرفتی است که عناصر اصلی سازنده آن، مفاهیم نابی همچون ” آزادی، ایستادگی، جهاد، مقاومت و رستگاری ” بود.

در واقع می توان گفت که قیام حسینی و عاشورا در تاریخ جاودانه و ماندگار شده زیرا شالوده بنیادین آن مفاهیم فوق بوده که تجمیع آن در یک حرکت الهی – انسانی در یک واحد مکانی و زمانی تاریخ اجتماعی یگانه بوده است و یحتمل  ابزارهای مستحکم و منسجم مردمی در انتقال این پیام به مردمان برهه های مختلف تاریخی با قدرت تمام و به عنوان ستون های رسانه ای فرهنگ اجتماعی شیعه، وجود داشته است! از این رو پایداری و ثبات موضوعی حرکت عاشورا مرهون اهداف والای قیام حسینی(از حیث ارزشمندی) و تلاش های فرهنگی و رسانه ای مردم در قالب آیین ها و مراسمات عزاداری است.

اهداف، ساختار و کارکردهای نظام ارتباطی هیآت مذهبی

برای دریافت این مساله که اساسا چرا هیات حسینی یک ابزار قدرتمند ارتباطی و رسانه پایدار مکتب شیعه برای انتقال ارزش های اساسی دین در طول تاریخ است، باید ابتدا ترسیمی از ساختار، اهداف و الگوهای عملکردی آن داشته باشیم و آنگاه ضمن بازشناسی آسیب ها و تهدیدهای فرهنگی و سیاسی موجود، نسبت به شناخت فرصت های رسانه ای و اجتماعی حرکت های مردمی عزای حسینی اقدام نماییم.

مطالعه و بررسی ساختار هیآت حسینی به پژوهشگران فرهنگی می گوید؛ وجه غالب ” مردمی بودن و استقلال دینی ” یکی از مهمترین ویژگی های آنها بوده که همواره با تغییر دولت ها و نظام های سیاسی در بطور مثال سرزمین ایران، خود را حفظ نموده و ادامه حیات داده است۳. بنابراین می توان گفت که هیآت حسینی بیش از آن که متاثر از سیاست دولت ها باشد، نظام یافته از سوی مردم و تحت هدایت و حمایت اندیشگی و مبنایی گفتمان و فرهنگ شیعه بوده است. این مساله آنجا اهمیت می یابد که از خود می پرسیم چرا تاریخ دگرگونی های فراوانی داشته اما هیچگاه بساط سوگواری عاشورایی تعطیل نشده و بلکه هر زمان از پی زمان دیگر پر شکوه تر ادامه طریق داشته است.

بازشناسی آسیب ها و انحرافات احتمالی هیآت سوگواری

گفتیم که قیام حسینی در طول تاریخ ماندگار شده و علاوه بر پیام عظیم عاشورا، این هیآت مذهبی بودند که به مثابه رسانه های تبلیغ دین، این پیام را به نحوی مطلوب به اقشار مختلف مردم در برهه های تاریخی و در نقاط مختلف سرزمینی ارسال و انتقال نمودند.اما ماندگاری این پیام، وظایفی را می طلبد که اهتمام به آن موجب جلوگیری از برخی سوء استفاده و انحرافات دینی خواهد شد. اثربخشی این پیام و برانگیختگی فرهنگی ناشی از آن همواره تهدید برای دشمنان اسلام بوده از آن رو جملگی تلاش دارند تا با لطایف الحیلی از برد تاثیرات آن کاسته و احیانا به نفع خود وارونه و یا واژگون سازند.برای شناخت فرصت های پیش رو برای اثربخشی بهتر ابزار رسانه ای هیآت برای انتقال فرهنگ، نظام ارزشی و هویت دینی مکتب اهل بیت علیهم السلام باید برخی از آسیب های موجود را مورد بررسی مجدد قرار داد.

در حوزه آسیب شناسی هیآت مذهبی باید اشاره ای هم به بحث آیین ها سوگواری و چگونگی انتقال پیام عاشورا و در آخر نحوه عزاداری مومنان در عزاداری حضرت اباعبدالله(ع) داشت. بی شک، به دلیل استقبال و موج گسترده اقبال عمومی و به خصوص جوانان مخلص و شیفتگی روزافزون اعضای جامعه به حضور فعال در مراسم عزاداری حسینی و خواست عمومی بر غنا و کیفیت مراسم سوگواری، برخی از شکل های عزاداری به نحوی تبلیغ می شود که موجب وهن شیعه و سوء استفاده دشمنان در رسانه های بیگانه می شود. در این رابطه باید دانست که حفظ ماهیت ناب گفتمانی عاشورا به مراتب مهمتر از شکل و نحوه عزاداری مردم پسند است. در این راه حفظ شئونات حسینی و حرمت های شیعی مساله مهمی است که عزاداران و به خصوص جامعه مداحان و متولیان هیآت مذهبی باید بیش از پیش به آن توجه داشته باشند. بویژه که امروز رسانه های تبلیغی دینی به واسطه اثرگذاری افزون خود در جلب محبت قلوب مشتاقان دین، مانند خاری در چشمان معاندان شده است.

حال که تهدیدات و آسیب های موجود مورد اشاره قرار گرفت، بیان فرصت های ارزشمند نظام رسانه ای و تبلیغ هیآت مذهبی بیش از پیش اهمیت می باید. همانگونه که گفته شد، ” هیآت حسینی به عنوان رسانه های قدرتمندی هستند که با اتکا به پیام ارزشمند و اصولی فرهنگ عاشورایی، تجلی قدرت عمومی پیروان اهل بیت و مبلغان واقعی اندیشه انسانی و الهی مکتب اهل بیت علیهم السلام اند “. از این رو همه تلاش ها باید بر رفع آسیب های مذکور استوار گردیده تا پیام دین با قدرتی افزون تر به بشریت انتقال یابد. از سویی دیگر نوع روایت ما از کارکردهای تبلیغی دین می تواند موجبات افزایش بصیرت و اگاهی مذهبی جامعه را فراهم نماید.